Bir yerde herhangi bir ticaretten söz edilmekte ise, orada vergileri hesaba katmamak olmaz. Bu durum, özellikle uluslararası ticaret alanında çok daha dikkat edilmesi gereken bir olgudur. Ticari faaliyetleriniz ihracat ya da ithalat üzerineyse, veya yurt dışından ara sıra ürün satın alan bir kullanıcıysanız, en sık duyacağınız vergi türlerinden biri de; gümrük vergisi olacaktır.
Her ülkenin kendine özgü vergi uygulamaları olsa da, bu yazıda bahsedeceğimiz bazı temel bilgilere sahip olmak; hem ticaret yaparken hem de alışveriş yaparken işinizi kolaylaştıracaktır. Farklı çeşitleri de olan ve arama motorlarına en çok sorulan soruların başında gelen ‘’Gümrük vergisi nedir? 2023 Gümrük Vergisi Hesaplama Nasıl Yapılır?’’ yazımız başlıyor. Keyifli okumalar!
İçindekiler
Gümrük vergisi nedir?
Gümrük vergisi, ülkeler arasındaki ticari ilişkileri düzenlemek ve denetlemek için uygulanan vergi türlerinden biridir. Bu vergi, ülkeye giren veya ülkeden çıkan mallar için uygulanır. Bir ürünün ithalatı ya da ihracatı sırasında ödenen tüm vergiler ve ek masraflar, gümrük vergisi çatısı altında adlandırılmaktadır.
Gümrük vergisinin belirlenmesinde genel olarak; eşyanın cinsine, miktarına veya değerine bakılmaktadır. Gümrük vergisi hesaplamada ayrıca eşyanın piyasa bedeli, navlun ve sigorta maliyetleri de göz önünde bulundurulmaktadır. Örneğin; lüks tüketim ürünleri genellikle daha yüksek gümrük vergisi oranlarına tabi olurken, temel gıda ürünleri daha düşük oranlarda vergilendirilir.
İşlevlerinin başında düzenlendiği ülkenin mali ihtiyaçlarını karşılamak gelen, gümrük vergisi; ülkenin iç piyasasını koruyan bir bariyer olarak da hizmet edebilir. Aynı zamanda devlet hazinesi için ciddi bir gelir kalemi vazifesi de gören gümrük vergisi, ülke içi ekonomiyi etkileyebilecek ağırlıkta bir vergi olduğu için, ticaret politikalarının bir parçasıdır.
Türkiye Cumhuriyeti’nde uygulanan ilk gümrük kanunu, 1929 yılında yürürlüğe giren 1499 sayılı Gümrük Tarifesi Kanunu’dur.
Gümrük vergisi çeşitleri nelerdir?
Az önce de bahsettiğimiz gibi gümrük vergisi tanımı, bir eşyanın ülkeler arasındaki ticareti sırasında ödenen vergilerin tümünü ifade etmektedir. Ürünün menşei, miktarı gibi değişenler göz önünde bulundurularak tespitleri sağlanan gümrük vergisi çeşitlerinden bazıları;
İthalatta İlave Gümrük Vergisi
Ortaya çıkış amacı; düşük fiyatlı yabancı ürünlerin iç piyasanın dengelerini bozmasını önlemek ve yerli üreticilerin sıkıntı yaşamasını engelleyerek yerli üreticiyi korumaktır. İlave gümrük vergisi, Bakanlar Kurulu tarafından düzenlenir ve yasal dayanağı 474 Sayılı Gümrük Giriş Tarifesi Cetveli Kanunu’dur. Ayrıca 31 Aralık 2020 tarihinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile 4815 ürüne yüzde 1.9 ile yüzde 30 arasında değişen oranlarda ilave gümrük vergisi getirilmiştir.
AB ve EFTA üyesi ülkeler, İsrail, Makedonya, Bosna Hersek, Fas, Filistin, Tunus, Mısır, Gürcistan, Arnavutluk, Şili, Sırbistan, Karadağ, Kosova, Morityus, Moldova, Faroe Adaları, Güney Kore, Malezya, Singapur gibi ülkeler; bu vergiye tabi değildir.
Bu verginin uygulandığı ürünlerden bazıları:
- Tekstil ve hazır giyim ürünleri,
- Mobilyalar,
- Müzik aletleri,
- Gözlük, saat gibi aksesuarlar ve parçaları,
- Oyun konsolları,
- Spor malzemeleri,
- Elmas harici kıymetli taş ve madenler vb. ürünlerdir.
Katma Değer Vergisi (KDV)
Katma değer vergisi; yapılan ürün veya hizmet satışı sonrası, satıcının aylık olarak ödediği ancak satıcı yerine, satın alma işlemini yapan kişiye yüklenen bir harcama vergisidir. Bir başka şekilde tanımlamak gerekirse; KDV ile bir ürün veya hizmetin alıcısına ulaşıncaya kadar geçen süre boyunca oluşan değer artışı vergilendirilmektedir.
Yapılan sözleşme ve senetlerde uygulanan KDV oranı %18 iken, temel gıda maddelerindeki KDV oranı ise 18 Şubat 2022 tarihi itibarı ile %8’den %1’e düşürülmüştür.
Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)
Avrupa Birliği kriterlerine uyum çerçevesinde gündeme gelen ve 2002 yılında 4760 sayılı kanunla yürürlüğe konan özel tüketim vergisi, belirli mallar üzerinden maktu veya oransal olarak hesaplanıp alınan bir harcama vergisidir. Devlet hazinesinin önemli gelir kalemlerinden biri olan ÖTV; lüks araçlar, mücevher, alkol, sigara ve tütün mamulleri, beyaz eşya gibi ürünlerden alınmaktadır.
ÖTV, bir mal ilk kez ithal edildiğinde ya da satıldığında bir uygulandığı için, KDV’nin aksine, sonraki el değiştirme durumlarında vergilendirilmez. Yani ÖTV, bir sefere mahsus bir vergi uygulamasıdır.
Anti-Damping (Dampinge Karşı Vergi), veya Telafi Edici Vergi
Damping; ithal bir ürünün fiyatının, ülke içinde satılan emsal eşyanın değerinin altında olması durumudur. Yerli üreticiyi korumayı amaçlayan anti-damping vergisi ile, haksız rekabetin önüne geçilmek hedeflenir.
- Sivil havacılıkta kullanılanlar hariç tüm menteşe ürünleri,
- Askılıklar, dirsekler vb.,
- Hazır giyim ürünleri ve kumaşlar,
- Sivil hava taşıtları için üretilen ürünler ve koltuk amortisörleri haricinde kalan mobilyalar
gibi ürünler, bu vergiye tabidir.
Tek ve Maktu Vergi
Tek ve maktu vergi; yolcunun, yurt dışından yanında getirdiği ve toplam kıymeti 430-1500 Avro arasındaki eşyalara uygulanmaktadır. Bu miktar 15 yaş ve altındaki yolcular için 150 Avro’dur. 1 Mayıs 2022 itibariyle yürürlüğe giren Cumhurbaşkanı Kararı ile, eşyanın geldiği ülkeye (AB ülkelerinden doğrudan gelmesi durumunda %18, diğer ülkelerden geldi ise %30) göre veya ÖTV Kanuna ekli IV sayılı listede yer alan bir eşya olması durumunda yukarıdaki oranlara ilave %20 oranında uygulanmaktadır.
Eşyanın bu kapsamda vergilendirilmesi için;
- Ticari bir değer taşımaması,
- Yolcu beraberinde veya yurt dışından hızlı kargo yoluyla ülkeye gelmesi,
- Brüt ağırlığının 30 kilogramı geçmemesi gereklidir.
Sübvansiyona Karşı Telafi Edici Vergi
Sübvansiyon, ya da Türkçe adıyla destekleme; devletin kişiler veya kurumlara karşılıksız yaptığı mal, para ya da hizmet şeklindeki yardımlardır. Bu vergi, devletin haksız rekabetin önüne geçmek ihtiyacı sonucunda ortaya çıkmıştır.
Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu (KKDF)
Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu (KKDF), gerçek veya tüzel kişiler tarafından kullanılan krediler ve uzun vadeyle yapılan ithalat işlemleri üzerinden alınan bir fondur. Bu fon, ihracat ve yatırımların teşviki amacıyla 1988 yılında kurulmuştur.
İhracat ve yatırımların teşvik edilmesi, ihtisas kredilerinde kredi maliyetinin düşürülmesi gibi amaçlara sahiptir. Bankalar, finansman şirketleri ve vadeli ithalat yapan kişiler KKDF mükellefidir.
15 Ağustos 2004 tarihinde yayımlanan resmî gazetede, tüketici kredileri için KKDF kesintisi oranı %10’dan %15’e yükseltilmiştir. Ticari kredilerde ise %3 oranında uygulanan KKDF kesintisi, bu tarih itibariyle kaldırılmıştır.
Toplu Konut Fonu
Toplu konut fonu; dış ticaretin ülke ekonomisi adına olumlu şekilde düzenlenmesi amacıyla ithalat, ihracat ve diğer ticaret işlemleri üzerinden vergi ve benzer yükümlülükler dışında kalan ek mali yükümlülüklerdir. Bu fon, yerli üreticilerin korunmasını ve ithalat sırasında oluşabilecek vergi kayıplarının önlenmesini amaçlar.
Çevre Katkı Payı
Çevre katkı payı, çevre kirliliğinin azaltılması ve devlet hazinesine ek gelir olması amacıyla bakanlık tarafından belirlenen ürünlerden alınmaktadır.
TRT Bandrol Vergisi
TRT bandrol vergisi, denetlenmiş ve kontrol edilmiş ürünleri belirten, vergi ödemesini gösteren ve satılan ürünlerin üzerine yerleştirilen bir etiket olarak tanımlanmaktadır. TRT bandrol ücretinin yasal dayanağı, 3093 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Gelirleri Kanunu’dur.
TRT bandrol ücretleri; radyo, televizyon, video gibi TRT yayını kullanabilen cihazlar için alınır. Bu cihazları ithal edenler, cihazın serbest dolaşıma girişinde bandrol alma mecburiyetindedir. Cihazın gümrük giriş beyannamesindeki ÖTV’ye ek, KDV matrahı üzerinden bir defaya mahsus olmak üzere hesaplanan TRT bandrol ücretleri; televizyon, kamera, radyo gibi ürünlerde %16, cep telefonlarında %12, akıllı saatlerde %14, bilgisayar ve tabletlerde ise %4 oranındadır.
Ek Mali Yükümlülük
Yerli üreticinin korunması ve ithalat sebebiyle yaşanabilecek vergi kayıplarının önlenmesi amacıyla alınan önlemlerden biri de, ek mali yükümlülük uygulamasıdır. AB üyesi olmayan ülkelerde üretilen ve AB ülkeleri vasıtasıyla ithalatı gerçekleştirilen ürünlerde yaşanması muhtemel vergi kayıplarını ortadan kaldırmayı hedefler.
Gümrük vergisi çeşitlerinden bazıları neymiş, öğrendik. Bir sonraki başlıkta inceleyeceğimiz bu vergi çeşitlerinin, farklı kodlar sayesinde kategorizasyonları sağlanmıştır.
Gümrük vergisi kodları
Gümrük vergisi kodları, ürünlerin kategorilerine uygun vergilendirilmeleri için kullanılır. Genellikle gümrük vergisi kodları 2 veya 3 haneli sayılar halinde verilmektedir. Bu kodlar sayesinde, kodun açıklaması çok daha kısa bir hale gelmektedir. Türkiye gümrük idareleri tarafından kullanılan kodlar ve açıklamaları aşağıdaki gibidir:
| Vergi Kodu | Vergi Adı |
| 10 | Gümrük Vergisi |
| 12 | Tek ve Maktu Vergi |
| 16 | Gümrük Vergisi – Teminat |
| 19 | Gümrük Vergisi (Nihai Kullanım) |
| 20 | Dampinge Karşı Vergi |
| 21 | Sübvansiyona Karşı Vergi |
| 22 | 6552 S. Kanuna Göre Geç Ödeme Zammı |
| 23 | 6552 S. Kanuna Göre TÜFE/ÜFE Tutarı |
| 24 | 6552 S. Kanuna Göre Katsayı Tutarı |
| 29 | Çevre Katkı Payı |
| 32 | Teminatlı Antidamping İçin Geçici Vergi |
| 33 | Antidamping KDV |
| 34 | Ek Mali Yükümlülük – Adet |
| 36 | Ek Mali Yükümlülük – Teminat |
| 37 | Ek Mali Yükümlülük – ÖTV |
| 38 | Ek Mali Yükümlülük – KDV |
| 39 | Ek Mali Yükümlülük |
| 40 | Katma Değer Vergisi |
| 46 | Katma Değer Vergisi – Teminat |
| 49 | Katma Değer Vergisi (Nihai Kullanım) |
| 50 | Özel Tüketim Vergisi – Liste II |
| 51 | Özel Tüketim Vergisi – Liste III |
| 52 | Özel Tüketim Vergisi – Liste IV |
| 56 | Özel Tüketim Vergisi – Teminat |
| 58 | İlave Gümrük Vergisi (Nihai Kullanım) |
| 59 | İlave Gümrük Vergisi |
| 60 | TRT Bandrol Ticari |
| 61 | Telafi Edici Vergi |
| 69 | Toplu Konut Fonu (Nihai Kullanım) |
| 70 | Toplu Konut Fonu |
| 72 | Tütün Fonu |
| 75 | TRT Bandrol |
| 78 | Fazla Mesai |
| 89 | Damga Vergisi |
| 91 | Gecikme Zammı |
| 93 | Özel Tüketim Vergisi – Liste I |
| 991 | Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu |
Gümrük vergisi oranları nelerdir?
Türkiye Cumhuriyeti’nde uygulanan gümrük vergisi oranları; ülkeye giren eşyanın menşei, satış bedeli ve ürün grubu gibi özelliklerine göre farklılıklar göstermektedir. Birkaç paragraf yukarıda tek ve maktu vergiyi anlatırken de değindiğimiz gibi, 15 Mart 2022 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 5303 sayılı Cumhurbaşkanı kararı ile 1 Mayıs 2022 tarihi itibariyle geçerli olan gümrük vergisi oranları;
- AB ülkelerinden gelen ürünlerde %18,
- AB dışı, ABD, Kanada, Çin gibi diğer ülkelerden gelen ürünlerde %30,
- Ve 4760 sayılı ÖTV Kanunu kapsamında IV sayılı listede yer alan ürünler için yukarıdaki oranlara ek %20 oranında uygulanmaktadır.
Gümrük vergisi hesaplama nasıl yapılır?
Gümrük vergisinin ne olduğunu ve gümrük vergisi çeşitlerinden bazılarını öğrendiğimize göre, sırada gümrük vergisi hesaplama ipuçlarına göz atmak var!
Gümrük vergisi hesaplama işlemini, özellikle uluslararası ticaretin kural ve düzenlerine aşina değilseniz, ilk bakışta karmaşık bulabilirsiniz. Karmaşık ve göz korkutucu bir işlem gibi görünse de, gümrük vergisi hesaplamanın aslında oldukça basit bir mantığı vardır.
Gümrük vergisi; eşyanın bedeli, navlun ve sigorta maliyetleri toplamı olan CIF kıymeti üzerinden hesaplanmaktadır. Örnek vermek gerekirse;
Diyelim ki elimizdeki eşyanın değeri 100.000 $, navlun 9.000 $ ve sigorta maliyeti de 7.000 $ olsun. Eşyamızın gümrük vergisi matrahı (100.000+9.000+7.000) toplamıyla 116.000 $ olur. Matrah ise, ödenecek vergi borcunun hesaplanmasında esas alınacak değerdir. Eşyanın matrahı 116.000 $, bu eşyanın tabi olduğu gümrük vergisi oranı da %20 ise, ödenmesi gereken gümrük vergisi (116.000 x 0.20) hesaplanır ve karşımıza 23.200 $ miktarında bir vergi çıkar.
Gümrük vergisi ödeme?
Gümrük vergisi ödemek için tercih edebileceğiniz birçok farklı ödeme kanalı mevcuttur. Eğer vergileriniz gümrük beyannamesinde belirtildi ise, ödemeyi doğrudan beyannamenin bağlı olduğu Gümrük Saymanlık Müdürlüğü’ne yapabileceğiniz gibi, gümrükler tarafından yetkilendirilen kamu bankalarına da yapabilirsiniz. Ziraat Bankası, Ziraat Katılım Bankası, Türkiye Halk Bankası, Türkiye Vakıflar Bankası, Emlak Katılım Bankası veya Vakıf Katılım Bankası üzerinden gümrük vergilerinizi ödemelerini gerçekleştirebilirsiniz.
Eğer ki ürün tarafınıza posta veya hızlı kargo taşımacılığı ile ulaştırıldıysa, ödemeniz gereken gümrük vergilerini yukarıda bahsettiğimiz ödeme kanalları aracılığı ile, ya da doğrudan ürünü size getiren operatöre de yapabilirsiniz. Posta ve hızlı kargo ile taşınan eşyaların vergi ödemelerine dair yapılan düzenlemeler, Gümrük Genel Tebliği’nin 11. Maddesi’nde detaylıca ifade edilmiştir.
Gümrük vergisi hesaplamada GTIP
‘’GTİP (HS Kodu) Nedir, GTİP Sorgulama Nasıl Yapılır?’’ başlıklı yazımızda detaylıca anlattığımız GTİP (HS) kodu, Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu’nun kısaltılmış halidir ve 12 haneden oluşmaktadır. Ürünleri hızlı bir şekilde kategorize etmeye yarar ve ürünlerin menşei, içeriği, boyutları vb. gibi anahtar bilgiler içermektedir.
Bu armonize kod sayesinde, eşyanın gümrüğe girerken ve gümrükten çıkarken takibi ve vergilendirilmesi kolaylaşmaktadır. Gümrükte gerçekleşebilecek potansiyel hataların önüne geçilmesi için elzem olan GTİP kodunu başta T.C. Ticaret Bakanlığı olmak üzere, farklı resmî kaynaklardan sorgulayabilirsiniz.
Gümrük vergisi muafiyeti nedir?
Gümrük vergilerinden muaf olan eşyalar 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun 167.ci maddesinde belirtilmiştir.
Gümrük vergisi muafiyetinden faydalanan grupların başında, devlet kurumları gelmektedir. Cumhurbaşkanlığına gelen eşyalar, Millî Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, Ticaret Bakanlığı, MİT Müsteşarlığı gibi devlet organlarının, görevleri dahilinde dolaşıma soktukları ve kullandıkları ürünler gümrük vergisinden muaftır. Ayrıca yurt dışından gelen ve ticari mahiyet taşımayan pek çok ürün vergilendirilmemektedir. Bu muafiyet, yurt dışından Türkiye’ye giren her bir kişi için, toplam değeri 430 € tutarını aşmayan eşyalar için uygulanmaktadır.
Gümrük vergisi muafiyetinden yararlanmak için yapılacaklar hakkında bilgiler 2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın 45 ila 112. Maddeleri ve Gümrük Muafiyeti Tebliği (Seri No: 2) ile düzenlenmiştir.
